زمان انتشار : ۷ فروردین ۱۴۰۱ | ساعت : ۱۹:۱۷ | کد خبر : ۱۳۴۳۳۳۰ | پرینت
شفقنا رسانه_با شروع پاندمی کرونا در جهان، فضای مجازی یکی از بسترهایی بود که به شدت مورد استفاده عموم مردم قرار گرفت.فضایی که با شناخت درست و برنامه ریزی علمی می تواند فراهم کننده توسعه پایدار در کشور باشد. اما امروزه فضای مجازی با چه چالش هایی رو برو است؟ چگونه می توان در آینده بهتر از این فضا بهره برد؟امید جهانشاهی دکترای مدیریت رسانه و مدیر گروه آیندهپژوهی رسانه مرکز تحقیقات صداوسیما ضمن اشاره به چالش های مهم فضای مجازی چون اعتیاد فرزندان و عموم مردم به این فضا، کمرنگ شدن گفتگوی واقعی و موثر بین افراد، انتشار اخبار جعلی، بر ضرورت تنظیم گری به عنوان یک راهکار موثر برای مقابله با این چالش ها اشاره می کند و می گوید: بحث تنظیم گری یکی از مهمترین ابزارهای مقابله با آسیب های فضای مجازی است که در کل دنیا هم وجود دارد. در معنای کلی، تنظیم گری یعنی استفاده از ابزار های قانونی برای پیشبرد اهداف سیاسی اجتماعی که در یک جامعه وجود دارد و این امر زمانی ممکن می شود که تمامی افراد قانع شوند، این تنظیم گری برای منافع عمومی یک جامعه است. دولت نمی تواند این اقناع گری را که چالش جدی محسوب میشود، به طور کامل پیش ببرد مگر با قدرت گرفتن فعالان نهاد های غیر دولتی و بخش های خصوصی.
جهانشاهی با اشاره به تاثیرات کرونا و تبعات آن بر مسائل روزمره زندگی به شفقنا رسانه می گوید: با شیوع کرونا، استفاده از رسانه های اجتماعی بسیار افزایش پیدا کرد و این یک موج جهانی بود. رویدادی مثل کرونا بر کاهش سرعت بعضی روندها و تسریع برخی روندها بسیار تاثیر گذار بود. به طور مثال تولید گازهای گلخانهای که بسیار هم به محیط زیست، آسیب رسان هستند، به واسطه کرونا کاهش پیدا کرد. اما روند استفاده از فناوری های دیجیتال بسیار تسریع پیدا کرد.
او ادامه می دهد: از ۲۰۰۵ سهم رسانه های چاپی در سبد مصرفی مردم روند نزولی پیدا کرده بود و روند استفاده از شبکه های اجتماعی و پلتفرم های دیجیتال، صعودی بود که کرونا این روند صعودی را تسریع بخشید.
این دکترای مدیریت رسانه با اشاره به اهمیت پرداختن به آسیب های فضای مجازی به دور از موضع گیری سیاسی توضیح می دهد: به نظرم قبل از ورود به آسیب های فضای مجازی باید به این نکته توجه کنیم که هدف از این بحث، بود و نبود فضای محازی، دسترسی های محدود یا نامحدود و یا بالا و پایین بودن سرعت اینترنت نیست. بلکه باید به این مهم اشاره کنیم، دنیا وارد عصر رسانه های اجتماعی و اینترنت شده است. این ذهنیت که ما می توانیم با کاهش سرعت اینترنت و ایجاد محدودیت برای کاربران از آسیب های این فضا بکاهیم، از اساس اشتباه است.
جهانشاهی بیان می کند: دیجیتالی شدن یک کلان روند حاکم بر دنیای جدید است و خود را بر همه عرصه ها حاکم کرده است. البته طبق تمام این توضیحاتم، نباید این معنا تلقی شود که استفاده از رسانه های اجتماعی تماما حسن است و هیچ معایبی ندارد. البته نباید برای کاهش این معایب به محدودیت یا ایجاد فیلتر فکر کنیم.
او با اشاره به آسیب های جدی این فضا بیان می کند: یکی از آسیب های مهم این فضا که والدین با آن مواجه هستند، بحث اعتیاد فرزندان به این فضا است. زمان زیادی که فرزندان در این فضا می گذارنند، باعث می شود تا به تدریج درک غیر واقع بینانه ای از محیط زندگی خود و اطرافیان پیدا کنند و همه اینها باعث نوعی افسردگی می شود. در واقع بسیاری از شبکه های اجتماعی، حاوی بخش های نمایشی و تحمیلی بر زندگی افراد هستند.
این مدرس دانشگاه بیان می کند: این فعالیت زیاد در این فضا و تصاویر نمایشی باعث تغییر سبک زندگی و ذایقه افراد و ارزش های افراد می شود. الگوهای زیبا شناختی را تغییر می دهد. تغییر همیشه به عنوان یک نکته مثبت نیست. یعنی باید به این نکته توجه کنیم افراد با چه زمینه ذهنی و دانشی و شخصی و با چه علایقی به اینستاگرام رجوع می کنند. برای خیلی از افراد، این تغییر ذایقه و الگو، یک تغییر رو به جلو نیست.
جهانشاهی با اشاره به تبعات حضور طولانی مدت فرزندان و عموم مردم در فضای مجازی، توضیح می دهد: کاهش گفتگوی مفید و موثر از دیگر آسیب های جدی این فضا است. به همین خاطر ما نیاز به دنیای بدون اتصال از نوع مجازی داریم. بحث دیگر مربوط به تغییر نوع ارتباطات میان فردی مردم در مناسبت های مختلف است. به طور مثال در ایام نوروز مردم در گذشته با تماس تلفنی این عید را به یکدیگر تبریک می گفتند و همین گفتگو در ایجاد ارتباط بسیار موثر بود. اما الان بسیاری از تبریک ها به صورت پیام در شبکه های اجتماعی تبدیل شده است در حالیکه این نوع روابط نمی تواند جایگزین آن روابط موثر باشد.
او ادامه می دهد: انتشار تصاویر فرزندان مان بدون اجازه از آنها از دیگر آسیب های مهم این فضا است. امکان دارد والدین پس از انتشار تصاویر هم با نوعی پشیمانی روبرو شوند. به همین خاطر انتشار فرزندان و نوجوانان باید با اجازه آنها در فضای مجازی صورت بگیرد.
جهانشاهی معتقد است بسیاری از افراد می گویند که با آمدن شبکه های اجتماعی، ارتباط بین افراد گسترش پیدا کرده و انسان ها سریع تر از قبل با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. او توضیح می دهد: این عقیده درستی است اما تمام ماجرا نیست، چرا که ما نیاز به ارتباط عمیق انسانی و موثر داریم. این ارتباط هم با گفتگوی حضوری اتفاق می افتاد. ارتباط در شبکه های اجتماعی تبدیل به آنچه دوست داریم، نشان دهیم، شده است نه آنچه نیاز واقعی ما است. چرا که هر انسانی نیاز به گفتگو و درد دل دارد. ما به شدت به عرصه های گفتگوی واقعی نیاز داریم.
این پژوهشگر حوزه رسانه با اشاره به اینکه اینستاگرام به صورت جدی وارد جامعه ما شده است، می گوید: ما شاهدیم در حال حاضر بسیاری از کسب و کارها در فضای اینستاگرام انجام می شود، بیش از ۵۰ درصد ترافیک اینترنتی متعلق به اینستاگرام است و این نشان دهنده ورود این شبکه به زندگی ما ایرانیان دارد.
او با توضیح درباره تبعات «خود ابرازی» به واسطه فضای مجازی بیان می کند: بسیاری از افراد، رسانه های اجتماعی را به عنوان فضایی برای «خودابرازی» در نظر می گیرند، فضایی که افراد می توانند خودشان را ابراز کنند، این موضوع درست است، اما تمام ماجرا این نیست. چراکه افراد تحت یک الگوریتم و ساختار فناوری، خود را ابراز میکنند، که این ساختار فناوری رسانه های اجتماعی، یک فضای فرهنگی اقتصادی را اقتضا میکند. پس ما با نوع خاصی از ابراز در این فضا مواجه هستیم.بنابراین شما برای «خودابرازی» با یک فضای کاملا باز و آزاد مواجه نیستید، بلکه تحت اقتضای فرهنگی که این ساختار تحمیل کرده خود ابرازی را انجام میدهید.
او ادامه می دهد :در واقع هیچ عرصه ای از ایدئولوژی مصون نیست. ساخت فناوری اینستاگرام هم الزامات فرهنگی خودش را به افراد تحمیل می کند و چون الزامات فرهنگی خودش را تحمیل می کند، نوع خاصی از «خودابرازی»، سبک زندگی و نمایش خود را ایجاب می کند.
این مدرس دانشگاه بیان می کند: بخش دیگری از آسیب های اجتماعی این فضا به فعالیت های اجتماعی و سیاسی مربوط می شود. آسیبی که در فضای اجتماعی مطرح شده، بحث «slicktivism» است که به نوعی معنای فعالیت از زیر پتو را دارد که کنایه از اینکه اگر در گذشته مردم برای فعالیت مدنی و اجتماعی و سیاسی خود در خیابان ها حضور پیدا می کردند، اما امروزه فضای مجازی باعث شده تا مردم با لایک کردن و کامنت گذاشتن، بروز و حضور خود را نشان دهند و این برد بسیار کمی دارد و باعث موجی از انتقادات در تمام دنیا شده است. البته این مسأله در جوامعی که مردم مشارکت اجتماعی و مدنی بالایی دارند، بیشتر ملموس تر است و به همین خاطر به عنوان یک نکته منفی است. اما در کشور ما که نهادهای مدنی فعال نیستند، فعالیت در فضای مجازی در عرصه اجتماعی و سیاسی به عنوان مسأله و نکته مثبتی است که باید تقویت شود.
جهانشاهی معتقد است که این انتقادات در جاییکه فعالیت مدنی اجازه بروز دارد، جایگاه بالاتری دارد. او توضیح می دهد: البته در کشور ما هم نباید این فضا را در تغییر و جریان سازی بسیاری از مسایل دست کم گرفت.
این مدیر گروه با اشاره به آسیب های فضای مجازی در حوزه اجتماعی، و تاثیری که رسانه های اجتماعی بر حوزه سیاست گذاشتند، بیان می کند: بعضی ها به این نکته اشاره میکنند که با رسانه های اجتماعی و با ورود سیاست مداران در حوزه رسانه های اجتماعی، نقاب ها کنار زده شد، مرز ها برداشته شد و سیاستمداران بیشتر در دسترس قرار گرفتند و راه ارتباطی با آنها راحتتر شده است همچنین میتوان مستقیم آنها را نقد کرد، و مسائلی را با آنها مطرح نمود .
جهانشاهی ادامه می دهد : تمامی این نکات صحیح هستند اما این مطلب را باید مدنظر قرار داد که رسانه های اجتماعی نوعی پوپولیسم را هم در سیاست توسعه دادند، عوام فریبی را تسهیل کردند. با فراگیری رسانه های اجتماعی در دنیا شاهد بودیم که در کشورهای مختلف موجی از پوپولیسم در سیاست بوجود آمد، مسائل حاشیه ای را پررنگتر از آنچه که هست جلوه میدهند و این امر باعث پوپولیستی شدن فضای سیاسی شود.توجه داشته باشیم که ساختار همیشه خودش را بر محتوا بار میکند و ساختار فناوری رسانه های اجتماعی خودش را بر محتوایی که در این فضا وجود دارد، تحمیل میکند.
او با اشاره به انتشار اخبار جعلی در سال های اخیر می گوید: اخبار جعلی بعد از کرونا به قدری زیاد شد که سازمان بهداشت جهانی در این باره هشدار جدی داد. انتشار این نوع اخبار در همه کشور ها زیاد شد و این موضوع تنها اختصاص به کشور ما ندارد اما ما باید در این حوزه مانند تمام کشور ها، تلاش ملی خود را در جهت افزایش سواد رسانه ای و دیجیتال به کار ببندیم. همچنین سواد خبری شهروندان را به عنوان یک پروژه ملی در دستور کار قرار دهیم.
این دکتری مدیریت رسانه در رابطه با بحث آسیب های مربوط به حوزه ی خبر و و مسئله ی آسیب های حوزه اجتماعی به نکته ی دیگری اشاره می کند: امروزه نوع مواجه ما با رسانه های اجتماعی به نفع برند های خبری و سازمان های رسانه ایی ما نیست. برای مثال لازمه ی موفقیت و کامیابی برندها و موسسات خبری کشور، فعالیت مثمرثمر و مفید به منظور مقابله با حرف های ناصحیح فضای مجازی است. بنابراین نحوه مواجه ما با پلتفرم ها، به هیچ عنوان نحوه مواجه ی درستی نیست. ما باید یک حضور فعال و پررنگ داشته باشیم.
او درباره راهکارهایی که در دنیا برای مقابله با آسیب های فضای مجازی مطرح شده، توضیح می دهد: یکی از بحث های مهم، افزایش دانش و سواد دیجیتال است. با توجه به فراگیری ابزارهای و پلتفرم های دیجیتال، می توان گفت که سواد دیجیتال، سواد زندگی است. ما باید به فضای مجازی اهمیت دهیم. به نظرم راهکار در محدودیت و یا ایجاد پلتفرم بومی چون اینستاگرام نیست. ما باید به سمت آموزش سواد رسانه ای و تنظیم گری برویم و حکمرانی اینترنت را در دستور کار خود قرار دهیم.
او ادامه می دهد: قوانین مربوط به انحصار زدایی، حمایت از منافع عمومی در حوزه رسانه های دیجیتال جز قوانینی است که در دنیا وجود دارد. همه این موارد مستلزم نهادهای تنظیم گر مستقل است و افزایش تنظیم گری مشترک. بحث دیگری که در این حوزه وجود دارد، بحث خود تنظیم گری است.
این مدیر گروه بیان می کند: یکی از بحث هایی که در اجلاس های جهانی در حوزه حکمرانی اینترنت مطرح شد، این بود که، حکمرانی خوب اینترنت در گرو مشارکت نهادهای دولت، صنعت و کاربران است. در واقع یک گفتگوی ملی لازم است. یعنی گفتگوی اجتماعی، سیاسی میان حکومت، جامعه مدنی ، کنشگران و ذی نفعان که بر مبنای منافع مشترک همه اینها، یک تنظیم گری در فضای مجازی شکل می گیرد . جامعه مدنی باید نسبت به تنظیم گری قانع شود که تنظیم گیری در خدمت منافع عموم است نه در خدمت یک گروه سیاسی که قصد دنبال کردن آن را دارد. از طرفی دیگر، ما نباید دچار تورم مقرراتی در حوزه فضای مجازی شویم. ما نباید به گونه ای عمل کنیم که مانعی برای توسعه دیجیتالیسم ایجاد کنیم.
جهانشاهی در ادامه بر ضرورت تنظیم گری و سواد رسانه ای به عنوان سواد زندگی، به عنوان یک راهکار جدی برای چالش های فضای مجازی تاکید می کند و توضیح می دهد: بحث تنظیم گری یکی از مهمترین ابزارهای مقابله با آسیب های فضای مجازی است که در کل دنیا هم وجود دارد و یکی از ابعاد آن خود تنظیم گری است. در معنای کلی، تنظیم گری یعنی استفاده از ابزار های قانونی برای پیشبرد اهداف سیاسی اجتماعی که در یک جامعه وجود دارد و این امر زمانی ممکن می شود که تمامی افراد و جامعه مدنی قانع شوند، این تنظیم گری برای منافع عمومی یک جامعه است. دولت نمی تواند این اقناع گری را که چالش جدی محسوب میشود، به طور کامل پیش ببرد مگر با قدرت گرفتن فعالان نهاد های غیر دولتی و بخش های خصوصی.
او معتقد است،امروزه تنظیم گری در دنیا بسیار مهم است و خود تنظیم گری یعنی اینکه وظیفه سیاست گذاری به فعالان بازار رسانه های دیجیتال تفویض گردد.در واقع خود فعالان عرصه در قالب نهاد های فعال وظیفه تنظیم گری بازار را به عهده گیرند و در آن نقش آفرینی کنند. در این صورت، بحث اقناع گری به خوبی محقق خواهد شد.